Jens Ingebret Evensen – ur. 5 listopada 1917 r. w Kristianii, zm. 15 lutego 2004 r., był norweskim politykiem, dyplomatą, prawnikiem i sędzią prawa międzynarodowego w MTS w Hadze.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Kim był Jens Evensen i jaką rolę odegrał w tworzeniu międzynarodowego prawa morskiego.
- Jak wyglądała jego ścieżka kariery – od prawnika i członka ruchu oporu, po ministra i ambasadora.
- Jak relacja z Arne Treholtem i kontrowersyjna umowa z ZSRR wpłynęły na jego późniejszą karierę.
Jens Evensen był norweskim dyplomatą, prawnikiem i politykiem. Jako polityk, urzędnik i prawnik specjalizujący się w prawie międzynarodowym Jens Evensen odegrał kluczową rolę w rozwoju międzynarodowego systemu prawa morskiego.
Jens Evensen dorastał w zamożnej rodzinie, która bardzo często zmieniała miejsce zamieszkania. Zimą rodzina Evensena mieszkała w robotniczej dzielnicy Grønland w Oslo, gdzie rodzice Jensa założyli firmę spożywczą i fabrykę kiełbas. W tym środowisku nauczył się wartości pracy, oszczędności i poczucia obowiązku. Jego świadomość społeczna rozbudziła się w okresie bezrobocia w latach 30., kiedy to jego rodzice zorganizowali prywatny program pomocy dla potrzebujących z sąsiedztwa. Jens i jego dwójka rodzeństwa brali udział w tej pracy i dostarczali jedzenie i inne potrzebne rzeczy pieszo do najbardziej dotkniętych. Od wczesnej wiosny do późnej jesieni rodzina mieszkała w swoim wiejskim domu w Vollen w Asker, gdzie Jens Evensen pielęgnował swoją pasję do morza.
We wczesnych latach życia nie zawsze był akceptowany w środowisku klasy wyższej. W wieku 17 lat zdał egzamin w liceum handlowym “Handelsgymnasium”, przygotowując się do przejęcia rodzinnego biznesu. Dyrektor szkoły uważał, że Evensen ma szczególne zdolności i powinien studiować prawo. W 1936 roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Oslo. W 1951 uzyskał uprawnienia adwokata Sądu Najwyższego. W 1947 roku Evensen wyjechał do Stanów Zjednoczonych w celu dalszej edukacji. Studiował na University of Minnesota, Columbia University i Harvard University, gdzie w 1968 roku uzyskał stopień doktora prawa międzynarodowego. W Harvardzie poznał ludzi zajmujących się przemysłem naftowym. Poznane osoby rozpaliły w nim pasję do tematów związanych z ropą naftową i przekonaniem, że jest silna potrzeba by tego typu zasoby musiały podlegać zarządzaniu publicznemu.
Uczestniczył w norweskim ruchu oporu
W czasie II wojny światowej Evensen brał udział w ruchu oporu, m.in. produkując fałszywe dokumenty tożsamości. Po wojnie został mianowany pełnomocnikiem i prokuratorem Trybunału Norweskiego w sprawie dotyczących zdrady ojczyzny w trakcie wojny.
W 1951 roku Wielka Brytania pozwała Norwegię do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze w sporze o zakres i wykorzystanie prostych linii podstawowych do wyznaczania terytorium morskiego. Jens Evensen został wyznaczony do pomocy prawnikowi Sądu Najwyższego Svenowi Arntzenowi w prowadzeniu sprawy w imieniu Norwegii. Po sukcesie w sporze z Wielką Brytanią Evensen i Arntzen wytoczyli proces przeciwko Francji o klauzulę złota i również wygrali.
W latach 1964-68 Evensen negocjował porozumienia z Wielką Brytanią, Danią i Szwecją w sprawie delimitacji szelfu na Morzu Norweskim i Północnym; jednocześnie położono podwaliny pod podział szelfu kontynentalnego na obszary koncesyjne oraz reżim udzielania koncesji. Norweg był przewodniczącym rządowego komitetu ds. granic morskich w latach 1955–1979. Jako przewodniczący Norweskiej Rady Naftowej stworzył przepisy bezpieczeństwa eksploatacji ropy naftowej na norweskim szelfie kontynentalnym. Jak pokazała historia przepisy, stworzone przez Jensa Evensena później stały się wzorem dla innych krajów.
W 1967 roku 3 kraje skandynawskie pozwały grecką juntę za łamanie praw człowieka przed Europejską Komisją Praw Człowieka w Strasburgu. Jens Evensen i prawnik Ulf Underland zostali wyznaczeni na przedstawicieli 3 krajów. 3 lata później wygrali sprawę z grecką juntą i po sukcesie w Strasburgu oraz odmowie członkostwa Norwegii we Wspólnocie Europejskiej (obecna nazwa: Unia Europejska) w 1972 roku, Evensen został wyznaczony po raz kolejny do prowadzenia negocjacji w sprawie umowy o wolnym handlu ze Wspólnotą Europejską. Sukcesy prawnika na arenie międzynarodowej pozwoliły mu na zrobienie kariery politycznej w kraju. W 1973 roku premier Trygve Bratteli mianował go ministrem handlu, a nieco później Evensen został mianowany ministrem prawa morza i szefem Sekretariatu Morskiego.
Jako minister ds. prawa morza stał się kluczową postacią w kraju i na świecie w sformułowaniu nowego prawa morskiego na III konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczącej prawa morza. Od 1973 do 1982 roku przewodniczył delegacji norweskiej i był także wiceprzewodniczącym III konferencji ONZ. Grupa Evensena podczas konferencji optowała wprowadzeniem 200 milowych stref ekonomicznych, reżimu prawnego szelfu kontynentalnego i środków zapobiegających zanieczyszczeniu mórz.
W krajowej polityce doszło do sporu między ministrem spraw zagranicznych Knutem Frydenlundem a Evensenem. Nowy Sekretariat Prawa Morza był postrzegany jako drugi ośrodek mający wpływ na prowadzenie polityki zagranicznej Norwegii. Frydenlund był wściekły na Evensena, ponieważ nie informował on go ani nie konsultował się z nim w ważnych sprawach dotyczących polityki zagranicznej. Evensen podpadł też tym, iż zapraszał przedstawicieli lewicy na debaty o polityce bezpieczeństwa w swoim gabinecie w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, nie zapraszając ministra Frydenlunda i pracowników instytucji.
Na początku lat 70. XX wieku Jens Evensen poznał Arne Treholta , który był wówczas młodym dziennikarzem gazety Arbeiderbladet. Rozpoczęli współpracę polityczną i zaprzyjaźniając się ze sobą, a Evensen został politycznym autorytetem dla Treholta. Treholt dostał posadę osobistym sekretarza stanu, gdy Evensen był ministrem prawa morskiego. Obaj panowie wspólnie negocjowali porozumienie o „szarej strefie” z ZSRR. Umowa była mocno kwestionowana i twierdzono, że Evensen i Treholt przekroczyli swoje uprawnienia. Evensen bronił się, mówiąc, że umowa miała być jedynie „umową tymczasową”. Czołowi politycy norwescy tamtego okrsu twierdzili, iż porozumienie wyrządziło Norwegii wielkie szkody gospodarcze i polityczne w zakresie bezpieczeństwa. Arne Treholt został później aresztowany i skazany jako rosyjski szpieg. Treholt w 1990 roku przyznał się w wywiadzie dla Danmarks Radio, że pozwolił przedstawicielowi KGB zapoznać się z protokołami dotyczącymi norweskich spotkań.
Nowy etap w życiu polityka
W 1979 roku Jens Evensen został mianowany ambasadorem i doradcą ds. prawa międzynarodowego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, które to stanowisko. Podczas pracy w MSZ przyczynił się do rozwiązania konfliktu między Islandią a Norwegią (spór o linię podziału między wyspą Jan Mayen a Islandią). W latach 1983-85 pracował jako członek komitetu przygotowawczego ONZ ds. powołania Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza i był także członkiem Komisji Prawa Międzynarodowego (1979-85).
W październiku 1980 roku Evensen w wystąpieniu publicznym zaproponował utworzenie w regionie nordyckim odizolowanej strefy wolnej od broni jądrowej. Pomysł ten wywołał poruszenie w Norwegii. Minister spraw zagranicznych Frydenlund znowu nie został poinformowany przez Evensena i uznał to za zdradę. Propozycja utworzenie odizolowanej strefy wolnej od broni jądrowej uzyskała duże poparcie na krajowym konwencie Partii Pracy w kwietniu 1981 roku. 4 lata później w 1985 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ mianowało Jensa Evensena sędzią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze na okres 9 lat.
Fot: Flickr
Źródło:
Jens Evensen, Norsk Biografisk Leksikon, https://nbl.snl.no/Jens_Evensen
B.R. Retzer, Jens Evensen: Makten, Myten Og Mennesket: En Uautorisert Biografi, wyd. Gyldendal 2017.