Samowie to rdzenna ludność zamieszkująca północne tereny Norwegii, Szwecji, Finlandii oraz Rosji. Przez wiele lat Saamowie byli dyskryminowani. Rdzenni mieszkańcy północnej części Europy byli głównie myśliwymi i zbieraczami. W XVII wieku zajęli się hodowlą udomowionych reniferów. Obecnie mniejszość saamska liczy ok. 80-100 tysięcy osób.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Dlaczego określenie „Lapończyk” jest dziś uznawane za obraźliwe przez społeczność Saamów.
• Jak wyglądała polityka asymilacyjna wobec Saamów w krajach nordyckich i Rosji.
• Jak wygląda proces przeprosin i odbudowy pozycji Saamów w państwach nordyckich.

Teren, który Samowie zamieszkują nazywa się w języku saamskim – „Sápmi”. Określenie „Lapończyk” jest przez wielu Saamów uważane za obraźliwe. Kojarzone jest przez Saamów z czasami, kiedy kultura i tożsamość Samów była dyskryminowana i brutalnie tłamszona. Tradycyjny strój ludowy „Gákti” jest szyty często w jednym kolorze (czerwony, niebieski, zielony, biały, brązowy), ozdobiony pasmami, plecionkami, haftem i dosyć często również kołnierzem. Tradycyjny ubiór różni się w zależności od zamieszkiwanego regionu oraz płci.

Kolory, wzory i biżuteria mają znaczenie w tradycyjnym stroju Saamów. Wskazują one na to, skąd pochodzi osoba, czy jest zamężna/żonaty lub jest samotna, czasami również może wskazywać z jakiej rodziny dana osoba pochodzi. Kształt guzików, które umiejscowione są na pasku również wskazują nam to, czy dana osoba jest zamężna. Kwadratowe guziki oznaczają, że osoba jest zamężna, a okrągłe, że jest samotna. joikowanie – rodzaj śpiewu współcześnie stanowi ważny element tożsamości kulturowej Saamów. Duodji – to tradycyjne rękodzieło Samów. Rękodzieła malowane są głównie na czerwono, zielono, niebiesko i żółto. Rękodzieła dla mężczyzn są tworzone z drewna, rogu lub kości, a dla kobiet głównie ze skór lub drewna.

Oficjalna flaga Saamów została zaprojektowana przez lapońską artystkę Astrid Båhl i zaakceptowana na 13 konferencji Lapończyków w Åre w 1986 roku. Flaga Samów składa się z czterech kolorów – czerwonego, zielonego, żółtego, oraz niebieskiego. Czerwone półkole – symbolizuje słońce, a niebieskie – księżyc. W 1986 roku uznano także „Sámi soga lávlla” za oficjalny hymn narodowy Saamów. Słowa hymnu pochodzą z poematu, który Isak Saba opublikował w gazecie Sagai Muittalægje 1 kwietnia 1906 roku.

Społeczeństwo drugiej kategorii

W 1922 roku powołano w Szwecji instytut, w którym prowadzono badania nad rasą Samów. Badano m.in. czaszki Saamów i próbowano ukazać, że mieszanie rasy szwedzkiej z lapońską ma złe skutki dla społeczeństwa. W krajach skandynawskich prowadzono tzw. politykę asymilacji – próbowano pozbawić Samów własnego języka, wierzeń i tradycji. Wykorzystywano do tego Szkoły z internatem, ponieważ dzieci oddalone od swych rodzin, języka, kultury przestawały używać języka samskiego. W Szwecji polityka asymilacji podzielona była na 2 grupy. Pierwsza dotyczyła znacznie łagodniejszego traktowania Samów, którzy zajmowali się hodowlą reniferów. Dążono do oddzielenia Saamów i utworzono specjalne szkoły, ale nauka prowadzona była w języku szwedzkim. Pozostali samowie nie zajmujący się hodowlą reniferów byli zaliczani do grupy wymagającej asymilacji. W Finlandii kultura i języki samskie były uznawane za gorsze w porównaniu z językiem i kulturą fińską. Przynależność do kultury samskiej była powodem do wstydu.

W 1945 roku powołano pierwszą samską organizację – Związek Samów. Głównym celem organizacji było zwrócenie uwagi społeczeństwa Finlandii na sytuację Samów w kraju. W 1992 roku wprowadzono uregulowania prawne umożliwiające naukę języków samskich w szkołach. W Rosji do czasów rewolucji bolszewickiej Samowie nie byli ludnością dyskryminowaną. Najgorsze dla ludności samskiej były czasy stalinizmu. W ramach polityki kolektywizacji przesiedlano Samów oraz całkowicie pozbawiano prawa do mówienia w swoim języku. Dzisiaj Saamowie w Rosji to margines społeczny. Pozycja Samów w Federacji Rosyjskiej jest bardzo słaba jeśli porównujemy ją do tej w Finlandii, Norwegii czy Szwecji.

W 1997 roku król Norwegii Harald V przeprosił Samów za politykę asymilacji. W 1998 roku przeprosiny skierowane wobec Samów wygłosiła szwedzka minister Annika Åhnberg. W Finlandii Biskup Oulu Samuel Salmi prosił o wybaczenie Samów za ich pozycję w fińskim kościele luterańskim. Jednakże władze Finlandii nie wystosowały oficjalnych przeprosin. 2 marca 2000 roku została utworzona Parlamentarna Rada Samów – jest to organ współpracujący z parlamentami Samów w Norwegii, Szwecji i Finlandii. Organ jest odpowiedzialny m.in. za prace komisji językowej Samów. W pracach rady biorą również udział przedstawiciele Samów z Rosji (mają status obserwatora).

Wnioski:

• Współczesna tożsamość Saamów to efekt walki o przetrwanie kultury wbrew dekadom represji.
• Polityka asymilacji miała długofalowe skutki społeczne, kulturowe i psychologiczne.
• Proces pojednania i uznania praw Saamów wciąż jest niespójny i nierównomierny.

Fot. Flickr

Dowiedz się więcej: